Pu Mapunche pigey, kimgelu tüfa chi pu che, weychafe piel ta kuyfi mew, günepenuel, afmatuel ta pu kuyfike akuyechi pu ka xipache mew, gümituyepalu ta fij zugu, kuyfike zugu ta wüxampüramkelu, wüne ta kaxütufilu pu Inca Xokiñche inagechi fey ta pu nome lafken pu wigka ka kaxütufilu, fantepu fey ta petu newentuley jemay. Lefaxaru pigey ta ñi wünenkülelu ta weychan mew, nentugünenfilu ta pu wigka fey ta kishu ta ñi pu che mew ta aztukulu. Femechi mew fey tüfa chi “Kiñew Mapunche Wüxangeleam” (Red de Turismo Mapuche) kiñewün pu wenxu ka pu zomo xawüluwün, kiñeke pepikan ñi müleyen mew, fey mew ta petu ta wüxatuygün ta yeniegetuam ta mapun mogen fantepu mew.

Wajmapu pigey fey ta kuyfi mapunche wüxan mapu, fey ta kiñe xokiñ ta Chile pigetuchi mapu mew ta mülelu, Araucania region piel. Feychigen mew küla xokiñ mapu ta ñi günewün ta müley, chew ñi xempüran mew ta che: Pu Peweñche (Pirentu mapu ta tüfey), Gulu mapu ragiñ mew gey tüfa ka Lafkenche tüfa mew ina lafken ta müleyey chi pu che. Mapunche pigey ta che mapu mew nüwkülemey ñi mogen, kuyfikecheyem ñi zugu ta tüfey. Mapun kimün mew ta mapu egu ta che ka chem ñi mülen ta kiñewküley, fey ta chi zugu ta kake mogen mapu mew ka epe xürküley. Mapunche mapun mogen mew, che ta mapu ka püjü egün kiñewküley, fey mew jemay ta müley ta “Küme mogen” pin.

Mapunzugun ta kuyfikecheyem ta zugun, kom fij pin ta nüwkülemepelu chegen pin mew, mapu ta ñi felen ka mufüke feyentun mew ta nüwmelu, tüfagey ta elgerpuel chi kimün nüwkülemelu rakizuam egu.

Mapun mogen pigey mufüchi ta ñampe piniegefuyem, welu fantepu ta petu ta newenküley, xekalerpay ta fantepu mogen mew, welul-lay ñi ñamnuam ta foliluw chi zugu ka fij mapun rakizuam ta aznierpuy ta waj mapu mogen mew. Fantepu pu Mapunche fijke fantepal zugu mew ta konküley, wegel zugulünka femechi xürümgey mufü fapüle pin zugu mapun mogen, fey ta ñi zoygelael. Ka gam fij fantepul zugu kishu günewün kümefelen zugu, ka zoygerpun pu wekeche wechuyelu chijkatun mew fij zugu mew, küme felen zugu mew, zapigünel kimün mew, kimeltuwün, ka lawentuwün zugu mew. Fey ti chi amelkan günen mew fantepu wepümgey “Mala Junta”c Claudia Huaiquimilla ka fey ti chi pepilnielu chi zugu Jeannette Paillan.

Mogelen mogen zugu ka pefalgey fijke antügen mogen mapunche mew, fey ta ñi warialuwün egün, chem che reke ñi küzawken, welu rumel ta ñi nüwkülen ta tuwün mew. Wüxankontun mew ñi reñma, konün gijatun mew, palin mew ñi konken, fij mapu küzaw ñi aznentun, petu ñi Mapunzugulen, fey ñi pu choyün ñi kimeltuniefiel, pu wenüy ka kom fey ayilu, yamlu fey kimel-alu mapun mogen zugu kewüh, femechi ñi yeniegerpuam mapun mogen waj mapu mew.

Femechi mew, Pu Mapunchegen ayüniey ñi wünenkonküleal fij kalewerpan zugu mew, kom fij waj mapu mew ta rupalewmalu. Fey mew ta mageluwayiñ ta mün küme rupapayam, ta iñ küme az mapu ka ta iñ güneluwün. Inchiñ pin mew maneluwüngeay piley, fey wiñotulmi mi ruka mew feyke ta iñ kejuntukual zoy kake antügeal ka ta ñi zoy küme azüwürpual ta mün mogen.